شهرستان ایرانشهر در قسمت مرکزی استان سیستان و بلوچستان واقع شده است. از شمال و شمال شرقی با شهرستان های زاهدان و خاش، از جنوب شرق با شهرستان مهرستان، از جنوب با شهرستان نیکشهر و سرباز، از غرب و جنوب غربی با شهرستان دلگان و از شمال غربی با استان کرمان همسایه است. شهرستان ایرانشهر ۱۸۴۷۵ کیلومتر مربع وسعت دارد (مساحت ۳۲۳۰ کیلو متر مربع). فاصله تا مرکز استان ۳۴۵ کیلومتر مربع (تا زاهدان) و فاصله آن تا پایتخت ۱۹۷۵ کیلومتر (تا تهران ) می باشد. ارتفاع آن از سطح دریا ۵۹۱ متر و . متوسط بارندگی سالیانه این شهرستان ۱۰۵.۵ میلی متر می باشد.
شهرستان ایرانشهر دارای آب وهوای گرم و اقلیم بیابانی گرم و خشک است. درجه حرارت این شهرستان در تابستان ۵۰ درجه سانتیگراد و میانگین دمای روزانه در تابستان ۳۷.۲ و در زمستان ۱۴.۵ است.
رشته کوه های بزمان با ارتفاع ۳۴۹۷ متر از سطح دریا که پس از کوه تفتان مرتفع ترین ناهمواری استان محسوب می شود. کوه خضر مهمترین قله رشته کوه های بزمان می باشد. کوه آتشفشان بزمان نیم فعال است و پدیده آبگرم بزمان نیز از اثرات آن است. از دیگر کوه های معروف منطقه همونت می باشد که در بخش مرکزی واقع شده است.
عمده منابع تامین آب شهرستان رودخانه های فصلی و دائمی دامن و رودخانه بمپور که از ارتفاعات کارواندر سرچشمه و پس از طی مسیری ۱۷۰ کیلومتری به ریگزار جازموریان می ریزد.رودخانه فصلی کنارو که از ارتفاعات کوه بیرک سرچشمه و به جازموریان ختم می شود.
ایرانشهر دارای ۳۳۰ پارچه آبادی است (مرکزی ۱۹۷– بمپور ۶۶– بزمان ۶۷)، ۳ بخش (بمپور ، مرکزی، بزمان) و همچنین دارای ۷ دهستان در بخش مرکزی (ابتر ، دامن ، و دهستان های حومه به مرکزیت شهردراز )، در بخش بمپور (بمپور غربی به مرکزیت قاسم آباد و بمپور شرقی به مرکزیت نوکجوب ) و در بخش بزمان (آب رئیس به مرکزیت مسجد ابوالفضل و دهستان بزمان به مرکزیت گیمان) می باشد.
مهمترین محصول استراتژیک شهرستان ایرانشهر خرما می باشد و محصولاتی که در مقیاس وسیع کشت میشود غلات وصیفی جات ومحصولات جالیزی (گندم،یونجه ،ذرت ،نخود،لوبیا،کنجد،پیاز، گوجه فرنگی ، هندوانه، آفتابگردان ، خربزه ، خیار ، محصولات باغی که مرکبات (لیمو ، پرتقال ، د رمنطقه بزمان و هودیان و دهستان دامن و ابتر کشت می شود).
صنایع دستی رایج در این شهرستان ، سوزن دوزی ، پولک دوزی ، حصیر بافی ، گلیم بافی ، سکه دوزی می باشد.
پیشنه تاریخی شهرستان ایرانشهر
ایرانشهر در قلب بلوچستان همان شهر تاریخی پهره می باشد که در بعضی کتب (پورا ) نیز ضبط گردیده است. پهره در لغت به معنی پاس و محافظت می باشد چون پهره در مرکز بلوچستان نقش حفاظت و پاسداری از منطقه مکران را داشته است. پهره به معنای شهر بزرگ نیز نامیده شده و در زمان حمله اسکندر مقدونی منطقه آباد و سرسبز بوده، اما به مرور زمان بر اثر علل گوناگون رو به تخریب نهاده است.
ایرانشهر در میان سایر شهرستان های بلوچستان از نظر تعداد دارای بیشترین و از نظر اهمیت با ارزش ترین آثار باقی مانده از دوران پیش از تاریخ را در خود جای داده است که متاثر از موقعیت استراتژیک آن بعنوان شاهراه ارتباطی تمدن های بزرگ نیمه شرقی فلات ایران در هزاره های چهارم و سوم قبل از میلاد و همچنین وجود شرایط مناسب زیست محیطی و دستیابی به منابع غنی آب می باشد که باعث شده مناطق مختلف آن زیست بوم مناسبی برای انسان ، گیاه و جانور گردد.
اقوام و آداب ورسوم شهرستان ایرانشهر
ایرانشهر به قوم ۷۲ ملت معروف می باشد که اقوام بلوچ از تمامی استان با تیره های مختلف و متعدد از شمال استان و منطقه “سرحد” تا چابهاردر این منطقه ساکن می باشند و اقوام بیرجندی ، سیستانی ، ترک ، لر ، کرد ، شمالی ، اصفهانی ، یزدی ، کرمانی ، عمده ترین اقوام ساکن در این شهرستان میباشند که درکنار اقوام بلوچ با تعامل و سازش در امورات مختلف در کنار همدیگر خو گرفته و امرار معاش میکنند. مردم شهرستان به دو زبان بلوچی و فارسی تکلم می کنند و گویشهای رایج در منطقه ، گویش بمپوری ، گویش ایرندگانی ، گویش ابتری ، گویش دامنی ، گویش بزمانی ،گویش سرحدی ، گویش دلگانی و گویش نرماشیری می باشد.
طبیعت گرم این منطقه دلهای مردم این خطه از سرزمین ایران را خونگرم و مهمان نواز نموده است و اکثریت مردم منطقه درونگرا با پیوند عشیره ای و طایفه ای با فرهنگهای موثر و مثبت و آداب و رسومی مثل حشر، مدد، میار، بجار باعث شده تا طوایف وتیره های مختلف باهم همبستگی و تعاون سازنده ای داشته باشند.
خوراک در شهرستان ایرانشهر
از عمده ترین و معروف ترین غذاها وخوراکی های محلی شهرستان میتوان به تباهگ، تنورچه، شیلانچ، آپ انار، دوغ با، سوزی، کابلی، زیرک آپ، چنگال، پشک، کوهل، هیره و….. اشاره نمود.
