شهرستان هامون در شمال استان سیستان و بلوچستان واقع گردیده است. این شهرستان از شرق با شهرستان زهک ، از شمال با شهرستان های زابل و نیمروز ، از غرب نیز با بخشی از حوزه شهرستان نیمروز و از جنوب به شهرستان زاهدان و کشور افغانستان (۱۱۰ کیلومتر مرز) همجوار است. مسافت شهرستان هامون تا تهران ۱۷۵۴ کیلومتر و ارتفاع از سطح دریا ۴۸۰ متر می باشد. این شهرستان با ۴۱۰۱۷ نفر جمعیت و ۴۹۸۷ کیلومتر مربع مساحت دارای ۴ دهستان بنام های محمدآباد ، لوتک ، تیمورآباد و کوه خواجه می باشد.
آب و هوای شهرستان هامون گرم و خشک است و از رودخانه های جاری در این شهرستان می توان به رود شیله و قسمت انتهایی از مسیر رودخانه هیرمند اشاره نمود. نژاد مردم این شهرستان آریایی و گویش آنها سیستانی و بلوچی است .
محصولات کشاورزی شهرستان هامون:
محصولات زراعی عمده این شهرستان شامل گندم ، جو ، عدس ، ماش، هندوانه ، خربزه و انگور می باشد.
پیشینه تاریخی شهرستان هامون:
نگاه کوتاه به برجستگی های شهرستان هامون به روشنی نشان میدهد که این سرزمین خاستگاه و پرورشگاه نخستین شهرنشینی بشری بوده است که شهر باستانی سوخته به عنوان هفدهمین اثر جهانی ایران ثبت یونسکو نیز گردیده است. پژوهش های انجام شده نشان می دهد که این شهر با بیش از ۵ هزار سال دیرینگی ، خاستگاه بسیاری از اندیشه های نخستین بشری در ایجاد ساختارها و مناسبات شهر نشینی بشر با گرایش های انسانی ، صلح دوستی و ایجاد پیوند های فرهنگی و تاریخی با تمدن های هم زمان و هم جوار با تکیه بر توحید و فن آوری های صنعتی در یک مدیریت زنانه بوده است.
شهرستان هامون پرچمدار شهرنشینی و نخستین ساختارهای اداری ، اقتصادی و اجتماعی بشر در سایه خرد جمعی است. پیوندهای عمیق با تمدن های بزرگ بشری هم دوران، ریشه در تکاپوهای تاریخی و تمدنی مردم این حوزه دارد . آثار بر جای مانده در کوه خواجه، مهمترین و یگانه ترین آثار برجای مانده در تمدن بشری است که به ما توان تحلیل و بررسی چند و چون های استقرار های بشری و به ویژه ساختارهای شهرنشینی در نیمه شرقی فلات ایران را از نسا در ترکمنستان امروزی تا تاکسیلا در پاکستان امروزی می دهد. بسیاری از اندیشه ها و باورهای تأثیرگذار بشری که نماد و نماینده توحید هستند و بسیاری از آیین ها مانند زرتشت ، مسیحیت ، یهود و باورهای اسلامی در کوه خواجه به اشتراک جغرافیایی می رسند و به همین دلیل کوه خواجه در فهرست ده آثار نخستین سازمان میراث فرهنگی برای ثبت در فهرست جهانی ثبت شده است.
در متن های روشن و درست تاریخی بویژه آنها که به روزگار اشکانیان و ساسانیان پیوند می یابند اهمیت و برجستگی این بخش در ساختارهای سیاسی و مذهبی آن روزگار بسیار روشن تر می شود بر مبنای همین متن ها کوه خواجه ، شاخه نشین ایلات سگستنا روزگار اشکانی و ساسانی است که شاه این جا حکم فرمانروایی خویش و حوزه مدیریت خویش را دریافت می کرد.
اقوام وآداب و رسوم شهرستان هامون:
بررسی ها و پژوهش های مردم شناسی به درستی و روشنی نشان می دهد که تمدن و فرهنگ کهن این سرزمین از تکاپوهای فکری و اندیشه مردمانی تبارمند ، که با کوشایی ، همبستگی و باورهای توحیدی همیشه در پیوند بوده اند و براساس کتاب تاریخ سیستان “تا بود مردمان و زنانش بر آن طریقت بودند که آدم (ع) آورده بود و جان ها پاکیزه می کردند به نماز ، همیشه میزبان بودند و مهمان را نیکو می داشتند” و در آنجایی که از کار و تلاش مردمان سخن می گوید به روشنی اضافه می کند که “سال تا سال در این سرزمین میوه های تر وجود داشت و بره های شیرمست ، که این مردمان شاخه ای از اصیل ترین و تبارمندترین اقوام و باشندگان ایرانی از دید پژوهشگران و مطالعه کنندگان اقوام هستند”.
مردمان این سرزمین ، مردمان سخت کوش ، خداجو و یزدان پرست و میهن دوست هستند. مردان این سرزمین همیشه برای اعتلا و سربلندی ایران اسلامی در تلاش بوده ، همان گونه که دست های برزگران پرتلاش این سرزمین نان گرم بر سفره ایرانیان می گذاشتند و سیستان را به انبار غله ایران مبدل کرده بودند ، مردان غیرت مند این سرزمین با شمشیرهای کشیده پاسداران مرزهای تاریخی و فرهنگی سرزمین ما بوده اند. بی گمان حکیم فردوسی بزرگ ساختار و شالوده اثر سترگ و ماندنی خویش را در آیین های جوانمردی و پهلوانی همین مردم بنا نهاده است.
تمامی رسوم و آیین های این مردم و میراث معنوی آنها از توحید و مردمداری رنگ برگرفته است. بر همین مبنا تمامی سنت ها ، آداب و رسوم که در سوگواری و شادی مردم این منطقه می یابیم از زلال چشمهای توحید و انسان گرایی های زیبا و ماندگار نقش برگرفته است.
همین طور سنت های حشر ، کمکی ، بجار ، آرزوکه زیباترین واژگان در همیاریها و همدلی های مردمان این سرزمین است.
خوراک در شهرستان هامون:
در خصوص خوراک های مردم این سرزمین، تمامی متن های تاریخی بجا مانده از سیستان بر یک نکته اشاره داشتند که گوشت بره گان و گوسفندهای سیستان از همه جای ایران خوشمزه تر و خوش خورتر است و مردمان سیستان رمه ها و گله های بی شمار گوسفند ، بز ، گاو سیستانی و مرغ خزک به ایران و دنیا هدیه می دادند . از نمونه های خوشمزه ترین خوراک های محلی می توان به بره های کباب شده در تنور تا کباب های زغالی گوناگون و گوشت های پخته شده در دیگ های سنگی و چدنی و همچنین خوراکی های فصلی (کشک زرد) ، کورگی، گندم شیر ، آبگوشت مرغ خزک ، آبگوشت آرد آبه و انواع نان های تافتون ، لواش با نام های نان کهری ، نان روغنی ، کوکه ، چلبک و …. اشاره نمود.
